भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (ASI) च्या टीमने उत्तर प्रदेशातील वाराणसी येथील ज्ञानवापी मशीद संकुलातील सर्वेक्षणाचा 839 पानांचा वैज्ञानिक अहवाल सादर केला आहे.
या अहवालात असा दावा करण्यात आला आहे की, हिंदू देवी-देवतांच्या तुटलेल्या मूर्तींव्यतिरिक्त, विवादित मशीद परिसरामध्ये अनेक चिन्हे सापडली आहेत जी मशिदीच्या आधी मंदिराची रचना असावी असे सूचित करतात. या अहवालावर, मशिदीचे संरक्षक, अंजुमन इंतेजामिया मस्जिद (एआयएम) यांनी भीती व्यक्त केली आहे की, ज्ञानवापी कॉम्प्लेक्समधील ढिगाऱ्याच्या ढिगाऱ्यातून सापडलेल्या मूर्तींचे तुकडे तिथे भाड्याने दुकाने चालवणाऱ्या मूर्तीकारांनी फेकले असावेत. तो पाडण्याची भीती वाटत होती.आधी इमारतीत भाड्याने घेतलेल्या दुकानातून मूर्तींचा व्यापार करायचा.
अंजुमन इंतेजामिया मशिदीचे वकील अखलाक अहमद यांनी एका वृत्तपत्राला सांगितले की वादग्रस्त जागेवर मशिदीपूर्वी मंदिर होते हा हिंदू पक्षाचा युक्तिवाद कोणत्याही नवीन शोधावर आधारित नाही. “एआयएमने छत्तद्वारमध्ये ज्यांना दुकाने भाड्याने दिली होती, अशा पाच ते सहा शिल्पकारांनी 1993 पूर्वी मशिदीच्या दक्षिणेकडील भागात खराब झालेल्या मूर्ती आणि कचरा टाकला असावा,” अशी ‘दाबत शक्यता’ आहे,’ असे ते म्हणाले. Side in the dyanvapi 1993 मध्ये ते लोखंडी जाळीने झाकण्यात आले होते. त्यामुळे एएसआयच्या पथकाने पाहणीदरम्यान भंगार हटवताना त्याच मुर्त्या जप्त केल्या असाव्या. अंजुमन इंतेजामिया मस्जिद समितीचे सचिव मोहम्मद यासीन म्हणाले, “हा फक्त एक अहवाल आहे, निर्णय नाही. अनेक अहवाल आहेत. हा या मुद्द्यावर अंतिम शब्द नाही.ते म्हणाले की जेव्हा सर्वोच्च न्यायालय प्रार्थनास्थळे (विशेष तरतुदी) अधिनियम, 1991 संबंधी प्रकरणाची सुनावणी करेल तेव्हा ते (समिती) त्यांचे म्हणणे मांडतील. Side in the dyanvapi राम मंदिर वगळता अयोध्येतील कोणत्याही ठिकाणचे ‘धार्मिक चरित्र’ 15 ऑगस्ट 1947 रोजी अस्तित्वात असलेल्या स्थानावरून बदलता येणार नाही, असे या कायद्यात म्हटले आहे. हिंदू याचिकाकर्त्या राखी सिंगचे प्रतिनिधित्व करणारे वकील मदन मोहन यादव म्हणाले की, सर्वेक्षणादरम्यान 32 ठिकाणी पुरावे सापडले ज्यावरून त्या ठिकाणी मंदिर असल्याचे सूचित केले गेले. जैन यांनी दावा केला की सर्वेक्षणादरम्यान, दोन तळघरांमध्ये हिंदू देवतांच्या मूर्तींचा ढिगारा आढळून आला आणि ज्ञानवापी मशिदीच्या बांधकामात खांबांसह पूर्वीपासून अस्तित्वात असलेल्या मंदिराच्या काही भागांचाही वापर करण्यात आला.मंदिर पाडण्याचा आदेश आणि तारीख पर्शियन भाषेत कोरलेली असल्याचा दावाही त्यांनी केला आहे. ते पुढे म्हणाले, त्यावर ‘महामुक्ती’ लिहिलेला एक दगडही सापडला आहे. मशिदीच्या मागील बाजूची पश्चिम भिंत ही पूर्वीपासून अस्तित्वात असलेल्या मंदिराची भिंत असल्याचा दावाही जैन यांनी केला आहे. ते म्हणाले की, पाहणी अहवालात नगारा शैलीतील मंदिरांच्या खांबांवर तळघराचे छत टाकण्यात आले आहे. Side in the dyanvapi जैन यांनी असा दावाही केला की, 17 व्या शतकात औरंगजेबाने जेव्हा आदिविश्वेश्वर मंदिर पाडले तेव्हा तिथे एक भव्य मंदिर अस्तित्वात होते, असे या पुराव्यावरून दिसून येते.” ते मशिदीत आवाहन करतील, जेथे नमाजपूर्वी इज्जत केली जाते. अहवालाच्या आधारे ते म्हणाले की, ते 6 फेब्रुवारीला होणाऱ्या पुढील सुनावणीदरम्यान कोर्टासमोर पुरावे सादर करून आपली बाजू मांडतील.गुरुवारी आदल्या दिवशी, काशी विश्वनाथ मंदिराशेजारील ज्ञानवापी संकुलातील ASI सर्वेक्षण अहवाल मिळविण्यासाठी हिंदू आणि मुस्लिम दोन्ही पक्षांतील एकूण 11 लोकांनी न्यायालयात अर्ज केला होता. Side in the dyanvapi सध्याच्या संरचनेत वापरण्यात आलेले खांब आणि भिंतीचे खांब यांचा पद्धतशीर आणि शास्त्रीय पद्धतीने अभ्यास करण्यात आला, असे सर्वेक्षण अहवालात म्हटले आहे. मशिदीच्या विस्तारासाठी आणि बांधकामासाठी, पूर्वीपासून अस्तित्वात असलेल्या मंदिराचे काही भाग, स्तंभांसह, थोडासा बदल करून पुन्हा वापरण्यात आला. कॉरिडॉरमधील खांबांचा सूक्ष्म अभ्यास दर्शवितो की ते मूळतः पूर्वीपासून अस्तित्वात असलेल्या हिंदू मंदिराचा भाग होते.
